Zelfactualisatie, zelfontplooiing, zelfredzaamheid, zelfsturing. Dat zijn termen die ik vaak tegenkom als ik lees wat Generatie Z (geboren 2000-2015) nodig zou hebben om te excelleren. Maar er mist iets zeer fundamenteels. Iets dat haaks staat op het woord ‘zelf’.
Generatie Z is opgegroeid in individualisme 2.0, een alles veranderende digitale explosie en een wereld die in de fik staat. Complexiteit, chaos en crisis is hun normaal. Geïndividualiseerde en gedigitaliseerde jongeren die blootgesteld worden aan een onzekere toekomst. En alhoewel er zeer zeker Z’ers zijn die — door een stevige bedding — met zelfvertrouwen in het leven staan, zijn er ook veel jongeren die zich terugtrekken in hun hoodie en bubbel: uit verbinding met hun omgeving. De cijfers rondom het psychisch welbevinden van jongeren liegen er niet om. Eenzaamheid, stress, burn-outs. Kinderen van de welvaart, die een gebrek aan welzijn ervaren. Een generatie die juist door 24/7 connected te zijn uit connectie is. We vervloeken ze om hun relatie met hun smartphone en hun onvermogen tot het maken van oogcontact of het plegen van een belletje. ‘Wat zijn ze toch contactschuw!’ Maar het is juist mijn generatie die gefaald heeft de context te creëren waarin ze hun sociale vaardigheden konden ontwikkelen.
Oudere generaties hebben gestrooid met leuzen als: ‘geluk ben je zelf’, ‘succes is een keuze’, ‘word de beste versie van jezelf’, ‘je kunt alles worden wat je wilt’, ‘volg je eigen pad en pak regie’. Wat wil jij? Wat kan jij? Wie ben jij? Als je hierdoor niet uit verbinding gaat met anderen, dan luister je wel heel slecht naar je omgeving. De opvoeding door Generatie X (geboren 1955-1970) en Pragmaten (geboren 1970-1985) was ongetwijfeld met de beste intenties, maar met een teleurstellende uitkomst op sociaal vlak. In contact staan met je innerlijke wereld (intrapersoonlijke intelligentie) is belangrijk, maar het mag niet ten koste gaan van interpersoonlijke intelligentie. Want het afstemmen op de ander, je verhouden tot de ander, het verdiepen in de ander, het leren van de ander: dat is van onschatbare waarde.
Neoliberalisme en kapitalisme hebben de wereld vrijheid gegeven, maar tegelijk egoïstisch en onpersoonlijk gemaakt. Organisaties ook. Persoonlijke prestatie en gewin heeft de overhand genomen op gemeenschappelijk succes en collectieve vooruitgang. De loyaliteit en het commitment van medewerker naar werkgever – én andersom – zijn ver te zoeken. De relatie is transactioneel. De individualistische opvoeding, neoliberale boodschappen en instrumentele organisaties leren jongeren zichzelf te optimaliseren, maar niet zichzelf te verhouden tot anderen. ‘What’s in it for me?’, ‘Wat heb jij mij te bieden?’, ‘Wat kan ik hier uithalen?’. Terwijl (werk)geluk juist vraagt om samenwerking, verbinding en gezamenlijk bijdragen. En toch: wie alleen kijkt naar het gedrag van Generatie Z, zou kunnen concluderen dat ze juist nóg meer uit verbinding willen. Ze geven mondig en vastberaden aan dat ze willen jobhoppen, thuiswerken en alle opties openhouden. Financial independence retire early, remote-first, digital nomadism, quiet quitting, situationships, workations, sabbaticals, flexible career portfolio. Om er een paar te noemen.
Maar achter die ‘All me & away, no we & stay’-mentaliteit schuilt vaak onwetendheid én een gefrustreerde behoefte. Het voor jezelf opkomen — waar Z zowel om geroemd als verafschuwd wordt — is lang niet altijd een teken van zelfverzekerdheid. Het is ook een harnas. Een beschermingsmechanisme vanuit angst. Angst voor de toekomst. Angst om je vast te leggen. Angst om te twijfelen. Angst om keuzes te maken. Angst om in verbinding te gaan. Met een partner, een werkgever, een studie, een vakgebied, een contract. De gefrustreerde behoefte is connectie.
Trap er dus niet in. Het is juist die verbinding waar ze zo naarstig naar op zoek zijn: ergens bij horen en een waardevolle bijdrage leveren aan een gezamenlijk gedragen doel. Het is dan ook niet verwonderlijk dat juist jongeren zich weer meer aansluiten bij kerkgenootschappen, politieke activistische groeperingen of spirituele levenswijzen. Trends zoals fandoms, Discord-communities en zelfs de manosphere — wat je er ook van vindt — laten zien dat jongeren gemeenschap, houvast en focus zoeken. Hier is het overzichtelijk, hebben ze richting en maken ze onderdeel uit van een club. Prettiger dan ronddolen in een onzekere buitenwereld.
Wil je Generatie Z binden, benutten, boeien en behouden? En wie wil dat nou niet? Creëer een organisatie waarin alles een ‘wij’ en ‘samen’ wordt nageleefd. Zet in op relationeel leren, gezamenlijke rituelen, collectieve intelligentie. Mijn oma zei altijd: ‘Het geluk zit in anderen’. Pas nu snap ik wat ze daarmee bedoelde. De kwaliteit van ons leven hangt af van de kwaliteit van onze relaties. Postbus 51 zei: ‘De maatschappij dat ben jij’, maar mijn voorstel: ‘De maatschappij, dat zijn wij.’ Ook op de werkvloer. Werkenergie en voldoening haal je uit het contact met je collega’s, contacten en klanten. Niet uit het alsmaar in contact met jezelf zijn. En als er één tip is die ik je graag op het hart wil drukken: zorg dat Generatie Z zo min mogelijk thuis werkt.
Zet in op ‘jij’ en Generatie Zelf komt – extrinsiek gemotiveerd – bij je werken. Zet in op ‘wij’ en Generatie GeZamenlijk blijft – intrinsiek gemotiveerd – bij je werken.
Kim Jansen is als sociaal psycholoog altijd werkzaam geweest op het snijvlak van HR, onderzoek en het trainerschap. Op dit moment geeft Kim presentaties, workshops en masterclasses rondom het benutten van generatiediversiteit. Kijk voor meer informatie op haar website Generations at Work.
Kim schreef het boek ‘Het generatie-effect’ over hoe alle generaties samen meer bereiken: van boomer tot zoomer.
