Ruimte voor eenzaamheid

We spraken erover met Merel van Lelyveld, psycholoog en senior adviseur Arbeid en Organisatie en met Raymond de Looze, auteur van DIY Goeroe en expert in persoonlijke ontwikkeling.

Wat is eenzaamheid?

Raymond: “Eenzaamheid is de afwezigheid van voldoende connectie met anderen en de wereld om ons heen. Zowel in diepte als frequentie. In onze maatschappij gaat het vaak over ‘gelukkig’ zijn. Dat is je prettig voelen in het moment. Maar mensen hebben een heel diepgewortelde drang om onderdeel uit te maken van iets groters. En het klinkt misschien wat dramatisch, maar dat geeft betekenis aan ons bestaan.”

Merel: “Het kan heel fijn zijn om tijd voor jezelf te hebben. Zelf ben ik nogal introvert, dus ik geniet enorm van tijd voor mezelf met muziek of een boek. Maar dan kies ik er dus zelf voor. Een gevoel van eenzaamheid krijgt ruimte als iemand er niet zelf voor kiest, en dus niet de optie voelt om met anderen in verbinding te komen of te blijven.”

Komt het alleen door corona of is er meer aan de hand?

Merel: “Een gevoel van eenzaamheid kan zeker door corona worden getriggerd. Sommigen hebben hier meer last van dan anderen. Dat hangt ook af van wat voor soort mens je bent. Door minder afleiding van buitenaf kunnen bepaalde gevoelens, gedachten en onzekerheden meer naar de voorgrond komen. We zitten niet meer elke dag met elkaar op kantoor en daardoor is er minder ruimte om al die gesprekken te voeren. Soms klein en simpel, maar mede daardoor voelen mensen zich in verbinding met anderen. Daarnaast zorgt de afwezigheid van fysiek contact er ook voor dat mensen letterlijk een afstand ervaren. We zijn als mensen ook gewoon sociale dieren.”

Raymond: “Corona speelt zonder twijfel een grote rol. Al was het maar omdat het in praktische zin gewoon moeilijker is om dingen samen te doen, om te connecten met anderen. Het gaat nu even niet vanzelf. Bijvoorbeeld als je als enige inbelt omdat de rest wel op kantoor zit, dan mis je connectie en de inside jokes. Dan voelt thuiswerken soms als straf, ook al ‘mag’ het wel. Ook werken extreme omstandigheden zoals een pandemie als een vergrootglas. Alsof je een steentje in je schoen hebt als je ver moet gaan lopen. Dan heb je er ineens veel meer last van.”

Wat doet het precies met mensen?

Merel: “Mensen die zich eenzaam voelen, ervaren een gevoel van leegte. En dan gaan ze vaak op zoek naar de oorzaak van die leegte. Bijvoorbeeld door aan zichzelf te gaan twijfelen of zichzelf te veroordelen. Ook zoeken sommigen de oorzaak dan juist buiten zichzelf. Of houden zich voor dat het alleen door corona komt en dat het straks weer allemaal over is. Hoe dan ook, al deze gevoelens en gedachten maken dat mensen psychisch vermoeid raken. Vooral als er minder leuke dingen naast het werk te doen zijn. Dan beland je al gauw in een negatieve spiraal. Je doet de dingen omdat ze ‘moeten’ en niet omdat je er energie van krijgt. Je ervaart minder plezier en creativiteit in de dingen die je doet.”

Raymond: “Deze tijd zet mensen ook in de reflectiestand. Wat wil ik nou eigenlijk, waar sta ik en wat betekent dit voor mij? Van veel mensen vraagt het nogal wat, zowel professioneel als persoonlijk. Dat betekent ook dat iedereen keuzes maakt: waar ligt mijn prioriteit? Wat doe ik wel en wat doe ik niet? Dat brengt mensen sneller terug bij hun basis: gezin, kinderen en bijvoorbeeld economische veiligheid. Dat heeft impact op alle relaties die daar dan net buiten vallen.”

Wie hebben er het meeste last van?

Raymond: “Dat is heel divers. Het eerste beeld is misschien van een alleenwonende die moederziel alleen op een zolderkamer zit, verstoten van elke vorm van gezelschap. Maar je kunt ook eenzaam zijn met een gezin met drie kinderen om je heen. Gewoon: omdat alle tijd opgaat aan al die duizend dingen die elke dag gedaan moeten worden. En er geen tijd meer over is om echt contact te hebben met anderen. Tegelijkertijd heeft het mensen juist weer dichter bij elkaar gebracht. Gezinnen, partners, vrienden. Door het wegvallen van heel veel levensruis.”

Merel: “Ook ik zie dat veel alleenstaanden hier last van hebben, om voor de hand liggende redenen. En mensen die gewoon veel energie halen uit sociale activiteiten die de afgelopen periode niet mogelijk waren, zoals de extraverten onder ons. Daarnaast kan het zwaar zijn voor degenen die een wat meer pessimistische houding hebben, of die zich snel zorgen maken. Want als je daar gevoelig voor bent, dan vind je in deze tijd voldoende dingen om eindeloos in je hoofd rond te laten dwalen.”

Hoe kun je zorgen dat je je minder eenzaam voelt?

Merel: “Kijk waar je invloed ligt bij het aanpakken van dit gevoel. En naar wat je kunt doen om meer onderdeel te zijn van een groter geheel. Het is vaak een oordeel over jezelf wat je ervan weerhoudt om er wat aan te kunnen doen. Bijvoorbeeld omdat je vindt dat je geen recht hebt om je eenzaam te voelen. Of omdat je vindt dat je niet moet zeuren. Maar dat helpt je niet. Dus kun je jezelf afvragen: Welke waarden vind ik belangrijk? En leef ik deze na? Hoe kan ik dit praktisch vertalen in acties? En hoe cliché ook: neem de tijd om het gesprek te voeren met je vrienden en collega’s. Hoe hebben zij de afgelopen periode ervaren? Wat kun je voor elkaar betekenen?”

Raymond: “De eerste stap is erkennen dát je je eenzaam voelt. En accepteren dat dat nu zo is. Dan heb je al grote stappen gezet. Want het menselijk brein kan heel creatief zijn in het verzamelen van allerlei argumenten waarom de boze buitenwereld allemaal nare dingen doet, waar wij last van hebben. Om te blijven ontkennen dat we eenzaam zijn, bijvoorbeeld omdat we daar dan iets mee zouden moeten of omdat het een gevoel geeft dat we iets niet goed gedaan hebben. Dus: Welke connectie zoek je? Van wie zou je dat graag willen? Hoe kun je dat invullen? Vervolgens helpt het om dat te benoemen, ook richting anderen. En een weg te zoeken die voor iedereen werkt.”

Welke rol heb je hier als werkgever in te spelen?

Merel: “De ruimte creëren zodat mensen hun ervaringen kunnen delen. Dat mensen zich veilig voelen en dat er geluisterd wordt. Dit kan binnen het team zijn, maar ook in gesprek met leidinggevenden. Vanuit oprechte nieuwsgierigheid naar waar mensen tegenaan lopen en wat hen helpt of heeft geholpen. Daarbij is de afwezigheid van een oordeel heel belangrijk, zodat mensen niet het gevoel hebben dat het negatieve gevolgen kan hebben als ze iets delen. En voorbeeldgedrag van leidinggevenden helpt zeker. Managers die zelf hun dilemma’s delen.”

Raymond: “Een eerste stap is weten hoe het nou echt met je mensen gaat. En vanaf daar echt op individueel niveau invullen wat nodig is, wat werkt en wat je daar als werkgever in kunt doen. Dat vraagt soms balanceren tussen goed werkgeverschap en het voorkomen van inmenging in iemands persoonlijk leven. Maar één ding weet je zeker: met een maandelijkse online pubquiz ben je er niet.”

Nog tips ter afsluiting?

Merel: “Het helpt je niet om teveel te blijven hangen in de oorzaken van je eenzaamheid. Als je je nu eenzaam voelt, dan is dat zo. En dan zul je hiermee moeten dealen. Dus kijk naar wat je nu kunt doen, of je nou zelf last hebt van eenzaamheid of eenzame mensen in je organisatie of team ziet.”

Raymond: “Veel mensen zullen op deze periode terugkijken als een keerpunt in hun leven. Omdat er juist in zo’n bijzondere situatie heel veel te leren is. En te ontdekken over jezelf. Je leert het best zeilen in een ruige zee. Dus er is ook reden voor optimisme. Ook al voelt iemand dat misschien op dit moment wat minder.”

Merel van Lelyveld is psycholoog en senior adviseur Arbeid en Organisatie bij HumanCapitalCare. Zij houdt zich als kerndeskundige bezig met een breed palet aan arbeids- en organisatievraagstukken, waaronder het beheersen en voorkomen van verzuim, organisatieverandering en diversiteit & inclusie.

Raymond de Looze (1976) is bedrijfskundige en jurist, die zich na een internationale projecten carrière volledig richtte op zijn ware passie: de ontwikkeling van mensen. Naast schrijver van DIY Goeroe is hij mede-oprichter van Double-OO, dat professionele organisaties een doordacht proces voor ontwikkeling biedt.

Bestel het boek DIY Goeroe en ontvang twee exemplaren. De Homie edition houd je zelf, de Nomad edition reist elke maand door. Zo start elke lezer een ontwikkelingsgolf bij anderen.

Foto’s: Asha Gaalman Fotografie