Met een landelijke staking op 15 maart willen leraren de aandacht vestigen op de hoge werkdruk en de lage salarissen in het onderwijs. Daarbij lijkt ook het verslechterde imago van het beroep een moeilijk te verhelpen probleem. Waarom staat het imago zo onder druk en wat is daar aan te doen?
Het gebrek aan respect voor leerkrachten staat in de schijnwerpers na een recent incident op een middelbare school in Heemskerk. Een onderwijsassistent pakte een jongen die met een kruk gooide en zich fysiek en verbaal dreigend opstelde bij zijn nekvel. Een andere leerling filmde dit. Vervolgens mocht de assistent vertrekken, terwijl de jongen gewoon kon blijven. De school draaide dit terug na veel sociale druk.
Volgens Liesbeth Verheggen, voorzitter van de Algemene Onderwijsbond (AOb), is agressie van leerlingen onderling of tegen een leerkracht niet nieuw. Ze vindt dat er een vertekend beeld bestaat over agressie in het onderwijs door toegenomen media-aandacht en sociale media.
Ondanks die vertekening blijkt uit recent wetenschappelijk onderzoek dat het sociale aanzien van het docentenvak wel degelijk is afgenomen. Dit speelt overigens volgens emeritus hoogleraar onderwijskunde Jos Claessen bij meer beroepen in de sociale dienstverlening. “Ook het imago en respect voor politieagenten, priesters en journalisten is flink geduikeld in vergelijking met een paar decennia geleden.”
Claessen ziet veel oorzaken voor deze trend. Zo waren vroeger de maatschappelijke netwerken veel duidelijker. “Mensen vertrouwden op bijvoorbeeld de kerk, de vakbond of de school. Mensen klampten zich vast aan de gezagsdragers binnen die instituten.” Dat is echt veranderd. “We zijn veel individualistischer georiënteerd. De sociale samenhang is veel diffuser geworden, en daardoor is de positie van de oude, vroeger zo onbetwiste gezagsdragers onder druk komen te staan.”
Daarnaast werd het leven van jongeren de afgelopen decennia veel ingewikkelder. “Vroeger had je thuis, de school en de straat. Nu moeten ze hun aandacht verdelen over tien hobby’s, de druk die de sociale media met zich meebrengen en bijbaantjes waarmee ze moeten sparen voor hun studie”, aldus Claessen.
Ook zijn zowel leerlingen als ouders veel mondiger geworden, soms op het brutale af. Claessen: “Als een leraar vroeger boos was op een leerling, dan waren de ouders dat automatisch ook. Nu rennen ouders als ze zich onheus bejegend voelen naar hun advocaat om de docent onderuit te halen. Dat heeft het beroep van docent niet leuker en vooral zwaarder gemaakt dan het vroeger was.”
Een praktisch probleem bij de studiekeuze van scholieren is dat zij te weinig carrièreperspectief in het onderwijs zien. Dat bleek vorig jaar uit onderzoek van onderzoeksbureau en studiekeuzeplatform Qompas. “Het idee bij veel scholieren is dat je als je voor een lerarenopleiding kiest, je tot je pensioen alleen maar voor de klas kunt staan”, licht marktonderzoeker Mirjam Bahlmann toe.
Volgens Bahlmann blijkt uit de studies van Qompas dat scholieren en mbo’ers positiever denken over lerarenopleidingen die een breder curriculum aanbieden. Daarbij zouden docenten bijvoorbeeld kunnen doorgroeien naar de jeugdhulpverlening of coaching. Voor de klas staan wordt ook aantrekkelijker als leerkrachten in het voortgezet onderwijs een tweede vak kunnen geven. “Of als leerkrachten, vroeger of later, de overstap naar het middelbaar- of basisonderwijs kunnen maken.”
Hoogleraar Claessen vindt dat de macht van de media een andere cruciale factor vormt voor het imagoprobleem van docenten. “Het is tegenwoordig gebruikelijk dat vakbonden en het ministerie de salarisonderhandelingen uitvechten via de media.” Dit leidt tot een beeld dat leraar een loodzwaar vak is, waar je geen cent voor betaald krijgt.
Zo blijkt ook uit onderzoek van Qompas. Bahlmann: “De berichtgeving in de media over het vak is zelden positief: dat versterkt het negatieve imago.” Ook zorgen al die verhalen voor een heel verkeerd beeld van bepaalde essentiële aspecten van het lesgeven. Scholieren hebben bijvoorbeeld meestal geen flauw idee van wat startende docenten echt verdienen.
Volgens Bahlmann schatten scholieren het beginsalaris van de gemiddelde hbo’er over het algemeen veel te hoog in en het beginsalaris van de gemiddelde docent veel te laag. Het lijkt haar daarom een goed idee om scholieren beter te informeren over de gemiddelde starterssalarissen.
Hoogleraar arbeidsmarkt Frank Cörvers van de Universiteit van Maastricht was vorig jaar een van de verantwoordelijken voor het onderzoek naar het imago en de sociale status van beroepen. Hij gaat in op de onterechte vooroordelen over de onderwijssector. “Hoe meer vrouwen in een bepaald beroep werken, hoe lager het aanzien is. Dat is in de wetenschap een wetmatigheid, hoe onterecht en ongefundeerd dat ook is. We noemen dat in het onderwijs het ‘kleuterjufeffect’.”
Hetzelfde geldt voor de vergrijzing van het lerarenberoep. “Imagovorming heeft vaak weinig te maken met rationele argumenten. Beelden van veel vijftigers in het onderwijs zijn gewoon niet heel sexy voor jongeren die overwegen dezelfde kant op te gaan.”
De Maastrichtse hoogleraar beschouwt de media ook als een cruciale factor voor het imagoprobleem van leraren. “Sommige beroepen zijn enorm mediageniek. Denk aan voetballers, acteurs, advocaten. Mensen die vaak in leuke spelletjes op televisie komen en uitstralen dat ze succesvol en gelukkig zijn. Dat zijn allemaal geen eigenschappen die automatisch aan docenten kleven en zeker niet op televisie.”
Het negatieve imago heeft trouwens ook effect op nieuwe studenten die voor het vak van leraar hebben gekozen. “Als studenten eenmaal een lerarenopleiding volgen, gaat vrijwel automatisch hun zelfbeeld omlaag. Het is juist tijdens de opleiding heel belangrijk dat leraren in spe een beetje zelfvertrouwen en trots meekrijgen, zodat ze dat later voor de klas ook kunnen uitstralen.”
Qompas-onderzoeker Bahlmann vindt ook dat de media de positieve kanten van het docentschap meer zouden moeten belichten. “Een opleiding tot leraar biedt relatief veel baanzekerheid, veel scholieren vinden het vak op een positieve manier uitdagend. En wat ook veel wordt genoemd, is de intrinsieke motivatie om met je werk echt iets wezenlijks te kunnen betekenen voor andere mensen.”
Bron: NU.nl
