Nieuwe tijden vragen om nieuwe vormen van leiderschap
De Europese vluchtelingenproblematiek, de Griekse schuldencrisis, transities in de zorg. Het zijn enkele voorbeelden van omstandigheden die lastig stuurbare gevolgen met zich meebrengen. Vanuit de klassieke gedachte dat je als leider ‘in control’ moet zijn, gaan we naar een nieuwe werkelijkheid waarbij je in een complexe context niet ‘in control’ kúnt zijn en dat je daar effectief en intelligent mee om moet kunnen gaan. Hoe is leiderschap veranderd, hoe heeft het zich ontwikkeld in organisaties en wat zijn de kwaliteiten voor een leider van de toekomst?
Op 25 september 2015 sprak Freek Peters, hoogleraar contextueel leiderschap aan Tilburg University, de rede ‘Next Generation 2015, Besturing en leiderschap in een Complexe Wereld’ uit. Het leidende thema van zijn oratie hangt samen met veranderingen en verschuivingen. Freek Peters schetst: “Zo’n 40 tot 50 jaar geleden gingen wij naar de scholen die onze ouders voor ons uitzochten. Onze ambtenaren waren onkreukbare vakmensen, met een grote werk- en bestaanszekerheid, tot ver na hun pensioen. Onze ziekenhuizen werden bevolkt door kundige artsen die precies wisten wat goed voor ons was. Wij konden vertrouwen op onze autoriteiten: burgemeesters, directeuren, rectoren, hoogleraren. En in onze perceptie was het achter de gouden muur van deze organisaties en instituties haarfijn geregeld. Tja, het lijkt soms nog hetzelfde, maar het is heel anders geworden.” Vandaar dat ik Freek Peters vroeg naar zijn visie op het thema leiderschap.
Een vraag om mee te beginnen, waar ik benieuwd naar ben, is er een verschil wat er wordt verstaan onder leiderschap en leidinggeven?
“Er is een verschil tussen leiderschap en leidinggeven en dat wordt groter in de toekomst. Leidinggeven is een aspect dat hoort bij een functie en gekoppeld is aan één persoon. Leiderschap is iets wat in mensen zit, denk ook aan een stuk persoonlijk leiderschap. Dat is iets waarin je regie voert over jezelf en de zaken daaromheen. We kunnen stellen dat leidinggeven meer een functie-element is en leiderschap een persoonlijke karaktertrek”, aldus Freek Peters.
Waarom vraagt de huidige tijd om andere vormen van leiderschap?
Freek: “De maatschappij verandert sterk en daarmee ook de economie en organisaties. De hele context waarin leiderschap plaats vindt is flink in beweging. Organisaties veranderen mee, dat betekent dat leiderschap daarin ook mee beweegt. Het maatschappelijke normen en waarden patroon is in de afgelopen jaren enorm veranderd. Dus ook de normen over wat goed en fout is. Wat enkele jaren geleden heel normaal was, kan nu ineens een hele andere impact hebben. Kijk naar het recente voorbeeld van de Panama papers. Zo’n 15 jaar geleden werd dat ‘gewoon’ gezien als een slimme manier om met belasting om te gaan. Vandaag de dag wordt het gezien als een schandaal. Zo zijn er meer helden van toen de boeven van nu geworden.
Technologische factoren (de impact van digitalisering en sociale media), maatschappelijke factoren (consumenten hebben andere vragen, wensen en behoeften), demografie en diversiteit (de samenleving wordt diverser), hoe mensen tegen werk aan kijken (mensen willen voor zichzelf kunnen zorgen en binden zich minder aan één werkgever) en de veranderende worklife balance zijn allemaal zaken die invloed hebben op de maatschappij, organisaties en daarmee ook op leiderschap.”
Welke leiderschapsstijlen kunnen we onderscheiden?
Freek: “De verdeling in leiderschapsstijlen is vandaag de dag nog steeds aan de orde. Ik onderscheid zelf meestal de traditionele leiderschapsstijl (de ‘Leeuwenkoning’), de transformationele leiderschapsstijl (de ‘Rattenvanger’) en de contextuele leiderschapsstijl (de ‘Golfsurfer’), waarbij deze laatste steeds belangrijker aan het worden is. Context betekent namelijk dat de buitenwereld de organisatie stuurt, dus dat de factoren van buitenaf veel invloed hebben op hoe een organisatie moet functioneren. In de publieke sector is dit heel sterk aan de orde. Je bent niet meer de baas over een domein, maar je moet goed en soepel mee kunnen acteren met ontwikkelingen die daaromheen plaatsvinden. Binnen contextueel leiderschap heb je ook wat meer klassieke leiderschapsstijlen die moeten passen bij de activiteiten die je doet en de mensen waarmee je het doet.”
