Vorig jaar was het honderd jaar geleden dat in Nederland de eerste officiële landelijke cao werd ingevoerd, het was de cao van de boekdrukkers in 1914. Maar in een eeuw tijd is er een heleboel veranderd, zowel in de samenleving als op de arbeidsmarkt. Inmiddels wordt regelmatig kritiek geuit op de cao en twijfelen steeds meer sectoren zelfs of ze nog wel door willen gaan met de cao. Heeft de cao zijn beste tijd gehad?
Het doel van een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is het collectief onderhandelen over arbeidsvoorwaarden en om een overeenkomst te sluiten tussen een of meer werkgevers(organisaties) en een of meer werknemersorganisaties. Het collectief onderhandelen is bedoeld om de gelijkwaardigheid van de partijen te waarborgen. De cao werkt door in de individuele arbeidsovereenkomst tussen een werkgever en een werknemer.
In de tijd vóór de collectieve afspraken konden arbeidsconflicten echt hoog oplopen, aldus historicus Sjaak van der Velden in dagblad Trouw. In die tijd leverden arbeidsconflicten geregeld forse blauwe plekken op (of erger). Spontane stakingen en gevechten met de politie, ze braken met regelmaat uit. Rust op de arbeidsmarkt was voor werkgevers dan ook het grootste pluspunt van de cao. Door al dat ‘polderen’ over cao’s zou er in ons land minder gestaakt worden dan in andere landen.
Inmiddels zijn we 100 jaar verder en horen we steeds meer geluiden van kritiek over de cao, bijvoorbeeld als het gaat om de regeldichtheid van cao-afspraken, het te weinig kunnen inspelen op de behoefte aan maatwerk en de behoefte aan flexibilisering. Ook zou het teruglopen van het aantal vakbondsleden leiden tot gebrek aan draagvlak.
In steeds meer sectoren twijfelen werkgevers of ze nog wel door willen gaan met de cao. We horen de kritieke geluiden al langer, maar recent deed De Financiële Telegraaf een rondgang langs brancheorganisaties van onder meer horeca, detailhandel, bouw en metaal. Daaruit blijkt dat veel werkgevers de huidige cao’s te dik, te duur en te inflexibel vinden en serieus overwegen de samenwerking met de vakbonden te beëindigen.
In de horeca is dat al gebeurd, daar is sinds vorig jaar geen cao meer. Koninklijke Horeca Nederland heeft eenzijdig bepaald hoe de arbeidsvoorwaarden van het horecapersoneel eruitzien. “We zijn op een nette manier tot de conclusie gekomen dat er voor ons niks meer te halen viel”, zegt Lodewijk van der Grinten van de horecawerkgevers. In de supermarktsector zien we iets soortgelijks, de cao bestaat formeel nog wel, maar is al twee jaar verlopen. Ook daar is vanuit werkgeverskant eenzijdig besloten met hoeveel procent de lonen omhoog gaan.
Moeten we de cao dan maar afschaffen? Is er nog wel behoefte aan collectief overleg? Ook zonder cao hebben we immers nog steeds te maken met arbeidsovereenkomsten en arbeidsrecht. Maar wellicht is alle kritiek eerder een roep naar meer ruimte voor individuele afspraken, voor meer maatwerk. En is de wens meer een verschuiving van het overleg naar het individuele niveau tussen werkgever en medewerker. Mogelijk blijft de cao wel bestaan, maar ziet de cao van de toekomst er anders uit en wordt dan met name de ruimte voor individuele keuzes groter.
Ik ben in ieder geval erg benieuwd hoe dit zich verder gaat ontwikkelen!
